Λάμπρου Σκόντζου Θεολόγου - Καθηγητή
Ἡ μεγάλη ἑορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς, τὴν ὁποία ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει καὶ πανηγυρίζει λαμπρά, φέρνει στὴ σκέψη ὅλων ἠμῶν τῶν πιστῶν τὸ τρίτο Πρόσωπο τῆς Τριαδικῆς Θεότητας, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο, τὸν Παράκλητο κι' αὐτὸ διότι, τὸ Θεῖο Αὐτὸ Πρόσωπο εἶναι ὁ πρωτοστάτης αὐτῆς τῆς ἑορτῆς. Ἡ κάθοδός Του στὸν κόσμο τὴν εὐλογημένη ἐκείνη ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, στὸ ὑπερῶο τῆς Ἱερουσαλὴμ (Πράξ.2:1) σήμανε μία νέα ἐποχὴ γιὰ τὴν πορεία τοῦ κόσμου καὶ τὴν ἱστορία τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα δὲν εἶναι κάποια ἀπρόσωπη δύναμη τοῦ Θεοῦ, ὅπως βλάσφημα δίδασκαν καὶ διδάσκουν οἱ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες πνευματομάχοι αἱρετικοί. Εἶναι τὸ τρίτο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, Θεὸς ἀληθινός, διότι μετέχει τῆς θείας οὐσίας ἰσότιμα μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱό. Εἶναι ἐπίσης πρόσωπο ἀληθινό, προσωπικότητα ἐνσυνείδητη, ἔχοντας τὴ δική Του ὑποστατικὴ ἰδιότητα, ἡ ὁποία Τὸν καθιστὰ ξεχωριστὴ καὶ μοναδικὴ προσωπικότητα, χωρὶς νὰ συγχέεται μὲ τὰ ἄλλα πρόσωπα τῆς Θεότητος. Σύμφωνα μὲ τὴν βιβλικὴ διδασκαλία, ἡ ὁποία κατανοήθηκε ὀρθῶς μόνο μέσα στὴν Ἐκκλησία, τὸ προσωπικὸ ὑποστατικὸ ἰδίωμα τοῦ Κυρίου Παρακλήτου, τὸν Ὁποῖο τὸν καθιστὰ μοναδικό, εἶναι ἡ ἀϊδια ἐκπόρευσή Του ἀπὸ τὸν Πατέρα.
Ἡ αἱρετικὴ προσθήκη ἀπὸ τὴν παπικὴ ἑτεροδοξία τῆς βλάσφημης διδασκαλίας τῆς ἐκ καὶ τοῦ Υἱοῦ ἐκπορεύσεώς Του (Filioque), ἀποτελεῖ σοβαρὴ ἐκτροπὴ ἀπὸ τὴν βιβλικὴ καὶ ἁγιοπατερικὴ διδασκαλία τῆς ἀρχέγονης Ἐκκλησίας καὶ ἀνατροπὴ τῆς χριστιανικῆς πίστεως περὶ ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων τῶν Θείων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἡ φράγκικη αὐτὴ σοβαρὴ κακοδοξία, ἡ ὁποία ἐνσωματώθηκε αὐθαίρετα στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως τὸ 1019, ἀπὸ τὴν παπικὴ ἐκκλησία καὶ ἔγινε πίστη της, ἀποτελεῖ τὴν κυριότερη αἰτία τοῦ σχίσματος τοῦ 1054 καὶ τὸ σοβαρότερο σημεῖο τριβῆς τῶν σχέσεων τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τοῦ παπισμοῦ. Δὲν θὰ πρέπει νὰ ξεχνᾶμε πὼς οἱ Δυτικοὶ ἐμᾶς τοὺς ὀρθοδόξους μας θεωροῦν αἱρετικούς, διότι ἀπορρίπτουμε τὴν διδασκαλία τοῦ Filioque!
Οἱ μετὰ τὸ σχίσμα Πατέρες, Ὁμολογητὲς καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας μας, μὲ προεξάρχοντες τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμά, τὸν Ἅγιο Μάρκο Ἐφέσου τὸν Εὐγενικό, τὸν Γεώργιο Σχολάριο καὶ ἄλλους πολλούς, ἔδωσαν τιτάνιους ἀγῶνες κατὰ αὐτῆς τῆς αἱρετικῆς διδασκαλίας, διότι θεωρήθηκε ὡς μία ἀκόμα σοβαρὴ τριαδολογικὴ κακοδοξία, ἡ ὁποία βεβηλώνει (τὸ σχετικῶς ἀποκεκαλυμένο) μυστήριο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἐπιγραμματικὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἡ αἱρετικὴ πίστη τοῦ Filioque καταργεῖ τὴν μοναρχία τῆς Θεότητος καὶ δημιουργεῖ δύο ἀρχὲς στὴν Ἁγία Τριάδα. Συγχέει τὸ προσωπικὸ ὑποστατικὸ ἰδίωμα τοῦ Πατρός, περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Πνεύματος, μὲ αὐτὸ τοῦ Υἱοῦ καὶ ὑποβιβάζει τὴ θέση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὡς πρὸς τὴν ἰσότιμη ὕπαρξή Του στὴ Θεότητα, ὡς δῆθεν πρόσωπο ὑπηρετοῦντος τὴν θέληση τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ! Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ κακοδοξία αὐτή, ἡ ὁποία δυστυχῶς συντηρεῖται ἐπιδεικτικὰ ἀπὸ τοὺς παπικούς, ἔχει τεράστιες σωτηριολογικὲς ἐπιπτώσεις στὸ ἀνθρώπινο γένος καὶ ἀποτελεῖ τὸ σημαντικότερο ἐμπόδιο ἐπαναπροσέγγισης Ὀρθοδοξίας καὶ δυτικῶν ἑτεροδόξων.
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἦταν πάντοτε παρόν, μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα δύο Θεῖα Πρόσωπα τῆς Τριάδος, στὴν διαδικασία τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου καὶ τὴν ἐπεργασία τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. «Πνεῦμα Κυρίου πεπλήρωκε τὴν οἰκουμένην» (Σόφ.Σόλ.1:7). Εἶναι τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ (Μάτθ.12:28), τὸ Ὁποῖο ἐπισκιάζει, διαπερνᾶ καὶ ζωογονεῖ τὰ πάντα. Τακτοποιεῖ καὶ ὡραιοποιεῖ τὴν δημιουργία τοῦ Θεοῦ. «Ἑξαποστελεῖς τὸ πνεῦμα σου, καὶ κτισθήσονται, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς» ἀναφωνεῖ ὁ ψαλμωδὸς (Ψάλμ.103:30). Τὸ «Πνεῦμα τοῦ Κυρίου» (Πράξ.5:9) μεταμορφώνει ἀνθρώπινες προσωπικότητες τῆς προχριστιανικῆς ἀρχαιότητος ὥστε νὰ γίνουν ὄργανα τῆς θείας βουλήσεως γιὰ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ὅπως οἱ προφῆτες, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν οἱ διαμηνυτὲς τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο (Πράξ.28:25,Ἑβρ.1:1).
Ἡ ἐνανθρώπιση τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἔγινε τὴ συνεργεῖα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοὶ» (Λούκ.1:35) ἀνήγγειλε ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ στὴν Θεοτόκο τὴ στιγμὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ Της καὶ «Τὸ γὰρ ἐν αὐτὴ (τὴ Παρθένω) γεννηθὲν ἐκ Πνεύματος ἐστὶν Ἁγίου» (Μάτθ.1:20) διαβεβαίωσε ὁ ἄγγελος Κυρίου στὸν Ἰωσήφ. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἀναπαύεται στὸ Χριστὸ (Ἤσ.61:1), παρίσταται στὴν Βάπτισή Του γιὰ τὴν ἐπιβεβαίωση τῆς μεσσιανικῆς Του ἰδιότητος (Μάτθ.3:15). Τὸν στηρίζει ὡς ἄνθρωπο στὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου (Μάτθ.4:1). Μέσω τοῦ Πνεύματος τοῦ Κυρίου εὐαγγελίζεται τοὺς πτωχούς, ἰατρεύει τοὺς ἀσθενεῖς, κηρύσσει τὴν ἐλευθερία στοὺς αἰχμαλώτους καὶ δίνει τὴν ἀνάβλεψη τῶν τυφλῶν (Λούκ.4:18). «Ἐν Πνεύματι Θεοῦ» διώχνει τὰ δαιμόνια (Μάτθ.12:28). Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ σύνδεσμός Του μὲ τὸν Πατέρα (Λούκ.10:21).
Ὁ Παράκλητος, «τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας», θὰ γίνει ὁ συνεχιστὴς τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ «εἰς τὸν αἰώνα» (Ἰωάν.14:15). Αὐτὸς θὰ πάρει τὴ θέση Του στὸ ἔργο τῆς σωτηρίας, «ἐὰν δὲ πορευθῶ, πέμψω αὐτὸν (τὸν Παράκλητον) πρὸς ἠμᾶς καὶ ἐλθῶν ἐκεῖνος ἐλέγξει τὸν κόσμον περὶ ἁμαρτίας καὶ περὶ δικαιοσύνης καὶ περὶ κρίσεως . ὅταν ἔλθη ἐκεῖνος, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πάσαν τὴν ἀλήθειαν» (Ἰωάν.16:7,13) διαβεβαίωσε ὁ Χριστὸς τοὺς μαθητές Του, λίγο πρὶν τὸ ἑκούσιο πάθος Του. Σὲ ἐρώτηση τῶν μαθητῶν πρὸς τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, μετὰ τὴν ἀνάστασή Του: «Κύριε ἐν τῷ χρόνω τούτω ἀποκαθιστάνεις τὴν βασιλείαν τῷ Ἰσραήλ;», τοὺς ἀπάντησε πὼς «οὒχ ὑμῶν γνῶναι χρόνους ἢ καιροὺς οὖς ὁ πατὴρ ἔθετο ἐν τὴ ἴδια ἐξουσία, ἀλλὰ λήψεσθε δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ' ὑμᾶς, καὶ ἔσεσθε μοὶ μάρτυρες ἐν τὲ Ἱερουσαλὴμ καὶ ἐν πάση τὴ Ἰουδαία καὶ Σαμαρεία καὶ ἕως ἐσχάτου της γὴς» (Πράξ.1:6-8-). Μὲ τὴν ἔμμεση αὐτὴ ἀπάντησή Του ὁ Κύριος δήλωνε πὼς ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴν Ἐκκλησία Του. Ἡ ἁγία ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς εἶναι ἡ ἀπαρχὴ μίας νέας ἐποχῆς, τῆς ἐσχατολογικῆς, ἡ ὁποία θὰ περατωθεῖ μὲ τὸ τέλος τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας.
Ἡ εὐλογημένη ἐπαγγελία τοῦ Χριστοῦ πραγματοποιήθηκε τὴν ἁγία αὐτὴ ἡμέρα. Πενήντα ἡμέρες μετὰ τὴ λαμπροφόρο Ἀνάστασή Του, τὸ Πανάγιο Πνεῦμα κατῆλθε στὸ ὑπερῶο τῆς Ἱερουσαλήμ, ὅπου «ἤσαν ἅπαντες ὁμοθυμαδὸν ἐπὶ τὸ αὐτὸ» συνηγμένοι οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι (Πράξ.2:1). Ὁ ἐρχομὸς Του ἦταν κάτι σὰν «ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἦχος ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας» καὶ ἡ ὁρατὴ παρουσία Τοῦ ἦταν ὡς «γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός», τὸ Ὁποῖον «ἐκάθισε τὲ ἐφ' ἕνα ἕκαστον αὐτῶν (τῶν μαθητῶν)» (Πράξ.2:3-4). Σύμφωνα μὲ τὸν θεόπνευστο συγγραφέα τοῦ βιβλίου τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, τὸ «Εὐαγγέλιον τοῦ Πνεύματος», ὅπως ἀποκαλεῖται αὐτό, μεταμόρφωσε κυριολεκτικά τους ἀγράμματους μαθητὲς σὲ νέες δυναμικὲς προσωπικότητες, μὲ πρῶτο ὁρατὸ σημεῖο τὸ φαινόμενο τοῦ «λαλεῖν ἐτέραις γλῶσσες καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι» (Πράξ.2:4), ἐκπληρώνοντας τὴν θαυμαστὴ προφητεία τοῦ Ἰωήλ, πὼς στοὺς ἔσχατους καιροὺς θὰ γίνει ἡ ἔκχυσις τῶν δωρεῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «ἐπὶ πάσαν σάρκαν» σὲ ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπότητα, ὑπερνικώντας τὸ ἐμπόδιό της γλωσσικῆς καὶ ὁποιασδήποτε ἄλλης διαφορᾶς (Ἰωήλ,3:1). Ἕτερο ἁπτὸ φαινόμενο τῆς προσωπικῆς μεταμορφώσεως τῶν Ἀποστόλων ὑπῆρξε ἡ θαρραλέα ὁμιλία τοῦ Πέτρου πρὸς τοὺς ἐκστατικούς, μπροστὰ στὸ παράδοξο φαινόμενο, ὄχλους τῆς Ἱερουσαλὴμ (Πράξ.2:1436). Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν συγκλονιστικό. Ὁ ἐμπνευσμένος ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ λόγος τοῦ κορυφαίου ἀποστόλου «κατενύγησε τὴν καρδίαν» τῶν ὄχλων (Πράξ.2:37) μὲ ἀποτέλεσμα εὐθὺς ἀμέσως νὰ ζητοῦν ἀπὸ τοὺς ἀποστόλους: «τί ποιήσομεν ἄνδρες ἀδελφοί;». Ὁ Πέτρος τοὺς προέτρεψε: «μετανοήσατε, καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τὸ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καὶ λήψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ἐκεῖνοι «ἀσμένως ἀποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν, καὶ προσετέθησαν τὴ ἡμέρα ἐκείνη ψυχαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι» (Πράξ.2:37-41). Ἔτσι γεννήθηκε τὸ ὁρατὸ ἐπὶ γὴς στρατευόμενο μέρος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἁγία Πεντηκοστὴ θεωρεῖται ὡς ἡ ἐν Ἁγίω Πνεύματι γενέθλιος ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας μας!
Ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν τονίζει ἐπίσης κατηγορηματικὰ πὼς «Οὐδεὶς δύναται εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν εἰ μὴ ἐν Πνεύματι Ἁγίω» (Ἃ'Κόρ.12:3). Αὐτὸ σημαίνει πὼς ὁ Θεὸς Παράκλητος εἶναι πλέον ὁ κύριος της Ἐκκλησίας καὶ τοῦ κόσμου, μετὰ τὴν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸς μας κάνει γνωστὸ τὸν Λυτρωτὴ μᾶς Ἰησοῦ Χριστὸ καὶ ἐνεργοποιεῖ τὸ σωτήριο ἔργο Του σὲ κάθε ἄνθρωπο, ποὺ θέλει νὰ σωθεῖ. Κατὰ συνέπεια, ὄχι μόνο ἡ ἄρνηση τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ καὶ ἡ ἄρνηση τῆς συμμετοχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ λυτρωτικὴ διαδικασία τοῦ κόσμου, ἀποτελεῖ πρωταρχικὴ αἰτία ἀπώλειας τῆς σωτηρίας πολλῶν.
Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μοιράζει χαρίσματα στοὺς πιστοὺς τὰ ὁποία εἶναι χρήσιμα γιὰ τὴ σωτηρία τὴ δική τους, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ σωστικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Σὲ ἄλλον «δίδοται λόγος σοφίας, ἄλλω δὲ λόγος γνώσεως κατὰ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, ἐτέρω δὲ πίστις ἐν τῷ αὐτῶ Πνεύματι, ἄλλω δὲ χαρίσματα ἰαμάτων ἐν τῷ αὐτῶ Πνεύματι, ἄλλω δὲ ἐνεργήματα δυνάμεων, ἄλλω δὲ προφητεία, ἄλλω δὲ διακρίσεις πνευμάτων, ἐτέρω δὲ γένη γλωσσῶν, ἄλλω δὲ ἑρμηνεία γλωσσῶν. Πάντα δὲ ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἕν καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, διαιροῦν ἴδια ἐκάστω καθὼς βούλεται» (Ἃ'Κόρ.12:8-11).
Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καρποφορεῖ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν ὑπέροχους καὶ σπανίους πνευματικοὺς καρπούς, ὡς ἀποτέλεσμα ἐπίπονης καλλιέργειας. Ὁ θεόπνευστος ἀπόστολος ἀφοῦ ἀναφέρει τὰ βδελυρὰ ἔργα τὴ σαρκός, τὰ ὁποία εἶναι οἱ καρποὶ τῆς ἁμαρτίας, παραθέτει στὴ συνέχεια τοῦ καρποὺς τοῦ Πνεύματος, οἱ ὁποῖοι εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθοσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γάλ.5:22-23)
Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα συνεχίζει τὸ ἀπολυτρωτικὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ μας μετὰ τὴν εἰς Οὐρανοὺς Ἀνάληψή Του. Αὐτὸς διαχέει τὶς ἄκτιστες δωρεὲς τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀνθρώπους καὶ ὁλόκληρη τὴ δημιουργία. Αὐτὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς τελετουργὸς τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας, μέσω τῶν ὁποίων οἱ πιστοὶ ἁγιαζόμαστε καὶ σωζόμαστε. Αὐτὸς καθιστά τους λειτουργούς της Ἐκκλησίας μᾶς κεχαριτωμένα ὄργανά Του, γιὰ τὴν ἐπιτέλεση τοῦ σωστικοῦ ἔργου τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς ἐμπνέει πνεύματα προφητείας καὶ σοφίας. Αὐτὸς διαφυλάσσει τὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὶς ἐπιβουλὲς τῶν ὀργάνων τῆς πλάνης καὶ τοῦ ψεύδους (Ἰωάν.16:13). Αὐτὸς μοιράζει χαρίσματα στοὺς πιστοὺς (Ἃ΄Κόρ.12:4) καὶ πραγματοποιεῖ τὴν υἱοθεσία μας στὸ Θεὸ (Γάλ.4:6). Αὐτὸς συγκροτεῖ ὅλον τὸν θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας (Λούκ.24:49).
Ἡ παρουσία λοιπὸν τοῦ Κυρίου μας Παρακλήτου στὴν Ἐκκλησία εἶναι τόσο σημαντικὴ ὥστε «Εἰ μὴ Πνεῦμα παρήν, οὐκ ἂν συνέστη ἡ Ἐκκλησία» τονίζει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος (Ε.Π.50,459). Χάρις στὴν παρουσία Ἐκείνου βιώνουμε τὸ μυστήριο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ γευόμαστε τὶς ἀκένωτες σωτήριες δωρεές Του. «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὔρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες΄ αὔτη γὰρ ἠμᾶς ἔσωσεν». Δὲν ἔχουμε παρὰ νὰ κλείνουμε γόνυ λατρείας καὶ προσκυνήσεως πρὸς Αὐτὸν καὶ νὰ Τοῦ ζητήσουμε ἔτι φωτισμὸ γνώσεως καὶ ψυχοσωματικὴ κάθαρση ἀπὸ κάθε ρύπο ἁμαρτίας.
