Ὁ μεγάλος αὐτὸς πατέρας καὶ διδάσκαλος τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας γεννήθηκε στήν Ἀντιόχεια τὸ 347 μ.Χ. Πατέρας του ἦταν ὁ στρατηγὸς Σεκοῦνδος καὶ μητέρα του ἡ Ἀνθούσα. Γρήγορα ἔμεινε ὀρφανὸς ἀπὸ πατέρα, καὶ ἡ μητέρα του - χήρα τότε 20 ἐτῶν - τὸν ἀνέθρεψε καὶ τὸν μόρφωσε κατὰ τὸν καλύτερο χριστιανικὸ τρόπο. Ἦταν εὐφυέστατο μυαλὸ καὶ σπούδασε πολλὲς ἐπιστῆμες στήν Ἀντιόχεια - κοντὰ στόν τότε διάσημο ῥήτορα Λιβάνιο - ἀλλὰ καὶ στήν Ἀθῆνα, μαζὶ μὲ τὸν ἀγαπημένο του φίλο, Μέγα Βασίλειο.
Ὅταν ἀποπεράτωσε τίς σπουδὲς του, ἐπανῆλθε στήν Ἀντιόχεια καὶ ἀποσύρθηκε στήν ἔρημο γιά πέντε χρόνια, ὅπου ἀσκήτευε προσευχόμενος καὶ μελετῶντας τήν Ἁγία Γραφή. Ἀσθένησε ὅμως καὶ ἐπέστρεψε στήν Ἀντιόχεια, ὀποῦ χειροτονήθηκε Διάκονος - τὸ 381 μ.Χ., σὲ ἡλικία 34 ἐτῶν - ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀντιοχείας Μελέτιο. Ἀργότερα δὲ ἀπὸ τὸν διάδοχο τοῦ Μελετίου Φλαβιανὸ Πρεσβύτερος σὲ ἡλικία 40 ἐτῶν.
Κατὰ τὴν Ἱερατικὴ του διακονία ἀνέπτυξε ὅλα τὰ ψυχικὰ του χαρίσματα, πύρινο θεῖο ζῆλο καὶ πρωτοφανή εὐγλωττία στά κηρύγματά του. Ἔσειε καὶ συγκλόνιζε τὰ πλήθη τῆς Ἀντιόχειας καὶ συγκινοῦσε τίς ψυχὲς τους βαθύτατα. Ἡ φήμη του αὐτὴ ἔφτασε μέχρι τή Βασιλεύουσα καὶ ἔτσι, τὴν 15η Δεκεμβρίου 397 μΧ., μὲ κοινὴ ψῆφο Βασιλιὰ Ἀρκαδίου καὶ Κλήρου, ἔγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, κάτι πού ὁ ἴδιος δέν ἐπεδίωξε ποτέ. Καὶ ἀπὸ τὴν θέση αὐτὴ ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, ἐκτὸς ἄλλων, ὑπῆρξε αὐστηρὸς ἀσκητὴς καὶ δεινὸς ἑρμηνευτὴς τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὰ πολλὰ συγγράμματά του (διασώθηκαν 804 περίπου, ὁμιλίες του). Ἔργο ἐπίσης τοῦ Χρυσοστόμου εἶναι καὶ ἡ Θεία Λειτουργία, ποὺ τελοῦμε σχεδὸν κάθε Κυριακή, μὲ λίγες μόνο, ἀπὸ τότε μετατροπές.
Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος κατὰ τή διάρκεια τῆς Πατριαρχείας του ὑπῆρξε ἀδυσώπητος ἐλεγκτὴς κάθε παρανομίας καὶ κακίας. Αὐτὸ ὅμως ἔγινε αἰτία νά δημιουργήσει φοβεροὺς ἐχθρούς, καὶ μάλιστα αὐτὴν τὴν αὐτοκράτειρα Εὐδοξία, ἐπειδὴ ἤλεγχε τίς παρανομίες της. Αὐτὴ μάλιστα, σὲ συνεργασία μὲ τὸν τότε Πατριάρχη Ἀλεξαδρείας Θεόφιλο, συγκάλεσε(παράνομη) σύνοδο ἀπὸ 36 ἐπισκόπους στό χωριὸ Δρῦς τῆς Χαλκηδόνας καὶ πέτυχε τὴν καθαίρεση καὶ ἐξορία τοῦ Ἁγίου σ' ἔνα χωριὸ τῆς Βιθυνίας. Ἡ ἀπόφαση αὐτὴ ὅμως, τόσο ἐξερέθισε τὰ πλήθη, ὥστε ἀναγκάστηκε αὐτὴ ἡ ἴδια ἡ Εὐδοξία νά τὸν ἀνακαλέσει ἀπὸ τὴν ἐξορία καὶ να τὸν ἀποκαταστήσει στό θρόνο μὲ ἄλλη συνοδικὴ ἀθωωτικὴ ἀπόφαση (402 μ.Χ.). Ἀλλὰ λίγο ἀργότερα, ἡ ἀσεβὴς αὐτὴ αὐτοκράτειρα, κατάφερε καὶ πάλι νά ἐξορίσει τὸν Ἅγιο (20 Ἰουνίου 404 μ.Χ.) στήν Κουκουσὸ τῆς Ἀρμενίας καὶ ἀπὸ κεῖ στά Κόμανα, ὅπου μετὰ ἀπὸ πολλὲς κακουχίες καὶ ἄλλες ταλαιπωρίες κοιμήθηκε τὸ 407 μ.Χ.
Νά σημειώσουμε, ὅτι ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος κοιμήθηκε τὴν 14η Σεπτεμβρίου, ἀλλὰ λόγῳ τῆς ἑορτῆς τῆς ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, μετατέθηκε ἡ ἑορτὴ τῆς μνήμης του τὴν 13η Νοεμβρίου. Ἐπίσης τήν 15η Δεκεμβριου ἑορταζουμε τὴν χειροτονία του σὲ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τήν 27η Ἰανουαριου τήν ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων του. Ἡ μνήμη του ἐορτάζεται καὶ τήν 30η Ἰανουαριου μαζί μὲ τὸν Μέγα Βασίλειο καὶ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο. Τέλος τήν 26η Φεβρουαριου ἑορταζουμε τὴν μνήμη τῆς χειροτονίας του σὲ Πρεσβύτερο.
Ἱερά Λείψανα:
Ἡ Κάρα μὲ ἀδιάφθορο τὸ ἀριστερὸ αὐτὶ βρίσκεται στή Μονὴ Βατοπεδίου Ἁγίου Ὅρους.
Ἡ δεξιὰ τοῦ Ἁγίου βρίσκεται ἀδιάφθορη στή Μονὴ Φιλοθέου Ἁγίου Ὅρους.
Δύο τμήματα τῆς ἀριστερᾶς τοῦ Ἁγίου βρίσκονται στή Μονὴ Μεγ. Λαύρας Ἁγίου Ὅρους καὶ ἔνα τμῆμα τῆς στή Μονὴ Βαρλαὰμ Μετεώρων.
Μεγάλο τεμάχιο κνήμης καὶ τέσσερα τεμάχια τοῦ Ἁγίου βρίσκονται στή Μονὴ Παντοκράτορος Ἁγίου Ὅρους.
Δάκτυλος τοῦ Ἁγίου βρίσκεται στή Μονὴ Δοχειαρίου Ἁγίου Ὅρους.
Ἀδιάφθορο μέρος τοῦ Ἁγίου βρίσκεται στή Μονὴ Μεγ. Μετεώρου.
Ἀποτμήματα τοῦ Ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ Ἁγίου βρίσκονται στίς Μονὲς Ἰβήρων Ἁγίου Ὅρους, Προυσοῦ Εὐρυτανίας καὶ Κύκκου Κύπρου καὶ στή Λαύρα Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Νέβσκι Ἁγίας Πετρουπόλεως
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Ἡ τοῦ στόματός σου καθάπερ πυρσός ἐκλάμψασα χάρις, τὴν οἰκουμένην ἐφώτισεν, ἀφιλαργυρίας τῷ κόσμῳ θησαυροὺς ἐναπέθετο, τὸὕψος ἡμῖν τῆς ταπεινοφροσύνης ὑπέδειξεν. Ἀλλὰ σοῖς λόγοις παιδεύων, Πάτερ, Ἰωάννη Χρυσόστομε, πρέσβευε τῷ Λόγῳ Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Τὴν ὑπὲρ ἡμῶν.
Ἐκ τῶν οὐρανῶν ἐδέξω τὴν θείαν χάριν, καὶ διὰ τῶν σῶν χειλέων, πάντας διδάσκεις, προσκυνεῖν ἐν Τριάδι τὸν ἕνα Θεόν, Ἰωάννη Χρυσόστομε, παμμακάριστε Ὅσιε, ἐπαξίως εὐφημοῦμέν σε· ὑπάρχεις γὰρ καθηγητής, ὡς τὰ θεῖα σαφῶν.
Κάθισμα
Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον.
Τὴν σοφίαν ἐξ ὕψους καταμαθών, καὶ τὴν χάριν τῶν λόγων παρὰ Θεοῦ, τοῖς πᾶσιν ἐξέλαμψας, ὡς χρυσὸς ἐν καμίνῳ, καὶ τὴν Ἁγίαν Τριάδα, Μονάδα ἐκήρυξας, τήν φιλάργυρον πλάνην, τοξεύσας τοῖς λόγοις σου· ὅθεν καὶ πρὸς ζῆλον, Βασιλίδα ἐλέγξας, ἀδίκως τῆς ποίμνης σου, ἀπελάθης μακάριε, Ἰωάννη Χρυσόστομε· πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.
Ὁ Οἶκος
Τῷ τῶν ὅλων Ποιητῇ κλίνω τὸ γόνυ, τῷ προαιωνίῳ Λόγῳ χεῖρας ἐκτείνω, λόγου ζητῶν χάρισμα, ἵνα ὑμνήσω τὸν Ὅσιον, ὃν αὐτὸς ἐμεγάλυνε· φησὶ γὰρ τῷ Προφήτῃ, ὁ ζῶν εἰς τοὺς αἰῶνας, Δοξάζω τοὺς ἐν πίστει δοξάζοντάς με· Ὁ οὖν ἐν τοῖς πάλαι τὸν Σαμουὴλ ἀνυψώσας, ἐδόξασε νῦν τὸν Ἱεράρχην· τὸ τάλαντον γὰρ ὃἐπιστεύθη, καλῶς ἐμπορευσάμενος, τῷ Βασιλεῖ προσήγαγε· διὸ καὶὑπερύψωσεν αὐτὸν ὁὑπερούσιος. Τούτου χάριν αἰτῶὁἀνάξιος ἐγὼ λόγον δοθῆναί μοι, ἵνα ἰσχύσω εὐσεβῶς ἀνυμνῆσαι αὐτόν. Τῶν περάτων γὰρ ὑπάρχει καθηγητής, ὡς τὰ θεῖα σαφῶν.
