Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μιλώντας γενικὰ γιὰ τοὺς προφῆτες, ὅπως καὶ τοὺς Πατέρες τῆς ἐκκλησίας ἐπισημαίνει: «ὁ Θεὸς τοὺς Προφήτας καὶ τοὺς Πατέρας εἰς ποδηγίαν ἡμῶν ἀνήγειρεν καὶ σημεῖα καὶ τέρατα ἔδειξεν ἡμῖν δι’ αὐτῶν, ὅπως ἂν ὀρθῶς ἀναγάγη ἡμᾶς πρὸς τὴν πίστιν».
ΟΟἱ Προφῆτες ὅπως καὶ οἱ Πατέρες τῆς ἐκκλησίας εἶναι οὐσιαστικὰ τὸ δῶρο τοῦ Θεοῦ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, διότι αὐτοί μᾶς ὁδηγοῦν πρὸς τὴν ἀληθινὴ πίστη καὶ ἐπιπρόσθετα μέσα ἀπὸ τὰ θαύματα ποὺ ἐνεργοῦν, πιστοποιοῦν ἐμπειρικὰ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσά μας.
Ἕνα τέτοιο δῶρο Θεοῦ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ὑπῆρξε καὶ ὁ προφήτης Ἠλίας ὁ Θεσβίτης ποὺ λεγόταν ἔτσι, γιατί καταγόταν ἀπὸ τὴν πόλη Θεσβὶ τῆς περιοχῆς Γαδαὰδ καὶ ἀνῆκε στὴ φυλὴ Νεφθαλίμ. Ζεῖ ἐπὶ ἐποχῆς τοῦ βασιλέα Ἀχαὰβ καὶ τῆς βασίλισσας Ἰεζάβελ. Ἡ Ἰεζάβελ γυναῖκα εἰδωλολάτρισσα συνάμα ὅμως καὶ δυναμική, αὐτὴ οὐσιαστικὰ διοικεῖ τὸν Ἰσραηλιτικὸ λαὸ ἐν ὀνόματι τοῦ ἀδύναμου ἀπὸ ἄποψη χαρακτῆρα συζύγου της. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ ἐπιβληθεῖ ἡ εἰδωλολατρία σὲ ὅλο τὸ βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ. Ἀναφέρεται χαρακτηριστικὰ στὸ Γ΄ βιβλίο Βασιλειῶν: «καὶ ἐποίησεν Ἀχαὰβ ἄλσος καὶ προσέθηκε Ἀχαὰβ τοῦ ποιῆσαι παροργίσματα τοῦ παροργῆσαι Κύριον τὸν Θεὸ τοῦ Ἰσραὴλ καὶ τὴν ψυχὴ αὐτοῦ ἐξολοθρευθῆναι. Ἐκακοποίησεν ὑπὲρ πάντας τοὺς Βασιλεῖς Ἰσραὴλ τοῖς γινομένοις ἔμπροσθεν αὐτοῦ». Ἐπιβάλλεται λοιπὸν ἡ λατρεία στὸν ψευτοθεὸ Βάαλ, ἐνῷ συνάμα ὁ Ἀχαὰβ κατασκευάζει ἄγαλμα τῆς ψευτοθεᾶς Ἀστάρτης σὲ ἱερὸ εἰδωλολατρικὸ δάσος. Ἐπικρατεῖ παντοῦ ἀνηθικότητα καὶ ἔκπτωση ἡθῶν. Θὰ ἔλεγε κανεὶς πὼς στὴν προκειμένη περίπτωση ἰσχύει ἡ θέση τοῦ ἁγίου Συμεὼν τοῦ νέου Θεολόγου ποὺ λέει χαρακτηριστικά: «εἰς τοσαύτην ἄγνοια Θεοῦ καὶ τῶν θείων αὐτοῦ ἐντολῶν κατηνέχθησαν οἱ ἄνθρωποι, ὥστε τὴν τιμήν, ἣν ὤφειλον ἀπονεῖμαι Θεῷ ἀπένειμον τὴ ὀρωμένη κτίσει καὶ θεοποιήσαντες τὰ αἰσχρὰ πάθη ταῦτα καὶ προσεκύνησαν». Πλῆρες λοιπὸν πνευματικὸ σκοτάδι.
Σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση ἐμφανίζεται ὁ προφήτης Ἠλίας, ὁ ὁποῖος ἐμφορούμενος ἀπὸ θεῖο ζῆλο διατάσσει ὥστε νὰ ἐπέλθει πλήρης ἀνομβρία, ποὺ εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα νὰ ἐνσκήψει λιμὸς σὲ ὅλη τὴ χώρα. Ἀναφέρεται χαρακτηριστικά: «ζῆ Κύριος ὁ Θεὸς τῶν Δυνάμεων, ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραήλ, ὢ παρέστην ἐνώπιον αὐτοῦ, εἰ ἔσται τὰ ἔτη ταῦτα δρόσος καὶ ὑετός, ὅτι εἰ μὴ διὰ στόματος λόγου μου».
Φοβερὸ πρᾶγμα ὄχι μόνο διατάσσει ὥστε νὰ μὴν πέσει σταγόνα βροχῆς, ἀλλὰ δηλώνει πὼς μόνο μὲ δική του προσταγὴ θὰ βρέξει. Στὴν προκειμένη περίπτωση ὁ προφήτης Ἠλίας μᾶς δίνει τὴ διάσταση τῆς ὀντολογικῆς καὶ ὄχι ἁπλά τῆς ἠθικῆς διάστασης τοῦ ἁγίου. Ὁ Ἅγιος εἶναι θέσει καὶ ἐνεργεῖᾳ Θεός. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸν λόγο καὶ κατὰ τὴ θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητῆ: «ὅσα ὁ Θεός, οὕτως καὶ ὁ κατὰ χάριν τεθεωμένος δίχα τῆς κατ’ οὐσίαν ταυτότητος».
Ἀκριβῶς μέσα ἀπὸ αὐτὸ τὸ πρῖσμα καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴ διάσταση ἐνεργεῖ ὁ προφήτης Ἠλίας, γιὰ νὰ συνετίσει τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του, ποὺ δυστυχῶς στὴ συντριπτικὴ πλειοψηφία τοὺς παρασύρθηκαν στὴν εἰδωλολατρία καὶ τὴν ἀνηθικότητα. Λέει χαρακτηριστικὰ γι’ αὐτὸ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος: «ἐγένετο τοίνυν λιμὸς χαλεπὸς καὶ λιμῶν ἁπάντων πικρότατος καὶ τοῦτον ἤγαγεν ὁ Μέγας Ἠλίας καθάπερ τινὰ φοβερὸν οἰκέτην καλέσας, ὥστε τοὺς συνδούλους τὸν Δεσπότην ὑβρίζοντες σωφρονῆσαι».
Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τονίζει ἐπίσης πὼς στὸν ὅλο βίο τοῦ προφήτη Ἠλία εἶναι ἐμφανὴς ἡ θεία πρόνοια. Στὴν ἀρχὴ διατρέφεται ἀπὸ κοράκια καὶ ὕστερα ἀπὸ μία χήρα γυναῖκα στὰ Σαρεπτὰ τῆς Σιδῶνος. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο λέει ὁ ἱερὸς Πατήρ, δείχνει ὁ Θεὸς τὴν ἀγάπη Του πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Προφήτη. Πρῶτα τὸν ὑπηρετεῖ ἡ ἄλογος φύση καὶ ὕστερα ἡ ἔλλογος φύση. Λέει καὶ πάλιν «διὰ τοῦτο αὐτὸν πρόταιρον διὰ τῶν κοράκων ἔθρεψε μονουνοχὶ πρὸς αὐτὸν λέγων. Εἰ τὴν ἄλογον φύσιν ξενοδοχῆσαι σὲ παρασκεύασα, πολλῷ μᾶλλον ἡ λογικὴ πεισθήσεται τοῦτο». Ἐξάλλου ἡ παρουσία του στὰ Σαρεπτὰ τῆς Σιδῶνος κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο προεικόνιζε τὴν τιμὴ ποὺ θὰ ἐλάμβανε ὁ Χριστὸς ἀπὸ τοὺς ἐθνικοὺς καὶ τὴν ἀπόρριψή του ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους. Λέει χαρακτηριστικά: «ὅταν οὒν ἴδης τὸν Χριστὸν ἀπελαυνόμενον μὲν παρ’ αὐτῶν, ὑποδεχόμενον δὲ παρὰ τῶν ἐθνῶν, ἄνωθεν τοὺς τύπους καταμαθῶν μὴ θαυμάσης ἐπὶ τῆς τοῦ πράγματος ἀληθείας». Στὰ Σαρεπτὰ λοιπὸν τῆς Σιδῶνος διατρέφει θαυματουργικὰ μία χήρα γυναῖκα μὲ τὰ ὀρφανά της, ἀνιστᾶ μάλιστα ἐκ νεκρῶν καὶ ἕνα παιδί της ποὺ πέθανε. Τέλος ὅταν μὲ θαυματουργικὸ τρόπο ζητᾶ νὰ ἀνάψει τὰ ξύλα τῆς θυσίας πρὸς τιμὴ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἐκφράζει τὴ θλιβερὴ διαπίστωση: «ἐγὼ ὑπολέλειμμαι προφήτης τοῦ Κυρίου μονότατος». Μόνος σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς τετρακόσιους πενήντα προφῆτες τοῦ Βάαλ καὶ τοὺς τετρακόσιους προφῆτες τῆς Ἀστάρτης καὶ ὅμως τελικὰ θριαμβεύει ἐπὶ τοῦ κακοῦ καὶ διὰ τοῦ θαύματος διαλαλεῖ τὴν παρουσία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ.
Θαυμαστὸ ὑπῆρξε καὶ τὸ τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς του. Ὡς γνωστὸ ὁ Προφήτης Ἠλίας δὲν ἀπέθανε, ἀλλὰ ἀναλήφθηκε στοὺς οὐρανούς. Συγκλονιστικὴ εἶναι ἡ ἀφήγηση τῆς ἀνάληψής του, ὅπως αὐτὴ περιγράφεται στὸ Δ’ βιβλίο τῶν Βασιλειῶν: «καὶ ἐγένετο αὐτῶν πορευομένων ἐπορεύοντο καὶ ἐλάλουν· καὶ ἰδοὺ ἅρμα πυρὸς καὶ ἵπποι πυρὸς καὶ διέστειλαν ἀνὰ μέσον ἀμφοτέρων καὶ ἀνελήφθη Ἡλιοῦ ἐν συσσεισμῷ ὡς εἰς τὸν οὐρανόν».
Κατὰ τοὺς Πατέρες τῆς ἐκκλησίας ὁ προφήτης Ἠλίας εἶναι τύπος Χριστοῦ. Προφήτης καὶ κριτὴς ὁ Ἠλίας; Τὸ ἴδιο καὶ ὁ Χριστός. Τὸν θάνατο ἐνίκησε ὁ Χριστός; Αναλήφθηκε ὁ Ἠλίας. Εἰς τὰ ἔθνη στάληκε ὁ Χριστός, σαράντα μέρες ἐνήστευσε; Τὸ ἴδιο καὶ ὁ προφήτης Ἠλίας.
Ἐπιπρόσθετα κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ ὑπῆρξε πρότυπο νίψης καὶ ἄσκησης. Σὲ ἕνα λόγο τοῦ «περὶ νηστείας» θὰ πεῖ: «Ἠλίας προκαθαρθεῖς τῇ νηστείᾳ θεόπτης ἐγένετο». Τέλος ὁ ἴδιος αὐτὸς πατέρας τῆς ἐκκλησίας μας, σὲ ἕνα λόγο του στὴν «Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρα» ἀναφέρει ὅτι: «Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας ἐμφαίνονται τῷ Κυρίῳ οἱ πάντων τῶν ἀνθρώπων ἀσκήσαντες τὴν νηστείαν καὶ τὴν προσευχὴν δυκνεῖντες οὕτω τὸ συνοδὸν καὶ φιλάλληλον τούτων».
Γιὰ ὅλους τους πιὸ πάνω λόγους ἡ ἐκκλησία τιμώντας τὴ μνήμη τοῦ ψάλλει: « ὁ ἔνσαρκος ἄγγελος, τῶν προφητῶν ἡ κρηπίς, ὁ δεύτερος πρόδρομος τῆς παρουσίας Χριστοῦ, Ἠλίας ὁ ἔνδοξος, ἄνωθεν καταπέμψας Ἐλισσαίῳ τὴν χάριν, νόσους ἀποδιώκει καὶ λεπροὺς καθαρίζει∙ διὸ καὶ τοῖς τιμῶσιν αὐτὸν βρύει ἰάματα».
Πηγή: Διμηνιαία ἔκδοσις Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ, «Παράκληση»
